بررسی انواع بازار بورس ایران + ویژگی‌ها و اهداف هرکدام
بیشتر مردم بازار بورس را فقط محلی برای خرید و فروش سهام می‌دانند. انواع بازار بورس اوراق بهادار تهران یکی از شناخته‌شده‌ترین بازارهای مالی در ایران است که بسیاری از افراد با فعالیت در آن به کسب درآمد می‌پردازند. با توسعه انواع بازار بورس در ایران افراد بیشتری به سرمایه‌گذاری در این بازارها تمایل نشان دادند. به همین خاطر در این مقاله قصد داریم شما را با انواع بازار و فرابورس در ایران آشنا کنیم. به‌طورکلی بازار بورس در ایران به ۴ دسته مختلف تقسیم می‌شود که هرکدام از آن‌ها شرکت‌ها و قوانین خاص خود را دارد. با مطالعه این مقاله بهتر می‌توانید برای دارایی‌ها و اموالتان تصمیم‌گیری کنید.
۱- بازار بورس اوراق بهادار؛ قدیمی‌ترین بازار مالی در ایران
اوراق بهادار ورق یا مستندی برای مالک است که حقوق مالی قابل‌ارائه او را تضمین می‌کند. به‌بیان‌دیگر، اوراق بهادار یک ابزار مالی است که نقل و انتقال پول و سهام را ممکن می‌سازد. این اوراق انواع مختلفی دارد؛ از جمله سهام عادی، سهام ممتاز، حق تقدم، سهام جایزه، اوراق مشارکت، مشتقات، اختیار معامله، قرارداد آتی و حتی صکوک. مهم‌ترین نکته در انواع بازار بورس اوراق بهادار تهران این است که موارد قابل‌ذکر همواره برای مالک، ارزش مالی به حساب می‌آیند. صادرکننده یا توزیع‌کننده اوراق همان نهاد یا شرکتی است که اوراق بهادار را صادر و توزیع می‌کند.
اوراق در بازار سرمایه نیز با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند که آن‌ها را به سه دسته مجزا تقسیم می‌کنیم:
- بدهی
- حقوق صاحبان سهام
- ابزارهای مشتقه
بورس اوراق بهادار بازاری منصفانه، کارآمد، شفاف و نظام‌مند با دسترسی آسان برای سرمایهگذاران فراهم می‌کند و ارزش افزوده یا سودی نیز به ذی‌نفعانش می‌رساند. دادوستد در بازار سرمایه قوانین، مقررات و ضوابط خاص خود را دارد که توسط کارگزاران یا معامله‌گران، تعیین می‌شود. انواع بازارهای بورس اوراق بهادار تهران در قالب شرکت‌های سهامی با مسئولیت محدود یا شرکت سهامی عام تأسیس و اداره می‌شوند که در آن سهام شرکت‌ها و اوراق مشارکت موردمعامله قرار می‌گیرد. ویژگی مهم این بازار، حمایت قانونی از پس‌اندازکنندگان است. توجه کنید موفقیت در این بازار مستلزم برخوداری از مهارت‌های مختلف مانند تحلیل بنیادی بورس است. به این منظور توصیه می‌کنیم قبل از فعالیت در انواع بازار بورس در ایران حتما یک دوره تحلیل بنیادی را بگذرانید.
بورس اوراق بهادار چه نوعی بازاری است؟
بورس اوراق بهادار در اردیبهشت سال ۱۳۴۵ با به تصویب رسیدن قانون بورس اوراق بهادار شروع به فعالیت کرد. ازهمین‌رو، بورس اوراق بهادار تهران باسابقه‌ترین بازار در بین انواع بازارهای مالی است. بازار بورس اوراق بهادار تهران به دو دسته بازار اول و بازار دوم تقسیم می‌شود که ثبت تابلو در بازار اول بورس قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای شرکت‌ها وجود دارد. عملکرد دو بازار بورس اوراق بهادار کاملا به یکدیگر مرتبط است. شرکت‌های بازار اول با شرایط سخت‌تری پذیرفته شده‌اند و در صورت از دست دادن عملکرد مثبت خود به بازار دوم انتقال پیدا می‌کنند. در مقابل، شرکت‌های بازار دوم در صورت پیشرفت عملکرد خود می‌توانند به بازار اول ورود پیدا کنند و درصورتی‌که شرکتی در طول فعالیتش ضعیف عمل کند، از بازار اخراج خواهد شد.
از اهداف بازار بورس اوراق بهادار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کمک به توسعه بازار با استفاده از فناوری روز
- تامین مالی شرکت‌ها با افزایش گردش سرمایه
- کنترل بازار و شفاف‌سازی نرخ محصولات اساسی
- حضور بهتر و پرشکوه‌تر سرمایهگذاران در بازار سرمایه
- درآمدزایی از طریق سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه، کاهش نرخ بیکاری و استفاده از سرمایه‌های انسانی
- انجام معاملات قانونی با کمترین ریسک
- دسترسی راحت‌تر به شرکت‌های تولیدی و آگاهی از کلیه حساب‌های مالی آن‌ها در سامانه کدال
- همکاری بهتر عرضه‌کنندگان و خریداران با یکدیگر
در گذشته معاملات بورس بسیار محدود بود؛ به‌طوری‌که افراد فقط یک روز در هفته در ساعت‌های محدودی می‌توانستند به انجام معامله بپردازند. پیشرفت تکنولوژی و در دسترس بودن اینترنت بسیاری از سازوکارهای جهانی را تغییر داده است. بورس نیز از چنین تغییراتی بی‌نصیب نماند و امروزه هر فردی با داشتن یک تلفن همراه نیز می‌توانید معاملات بورسی خود را انجام دهد. در صورت داشتن کد معاملات یا کد بورسی می‌توانید از طریق انواع کارگزاری بورس مانند کارگزاری مفید و آگاه سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده را معامله کنید.
در حال حاضر، معامله در بازار بورس از شنبه تا چهارشنبه ساعت ۹ تا ۱۲:۳۰ با دامنه نوسان ۵+ تا ۵- قابل‌انجام است. اگر قصد سرمایه‌گذاری در یک شرکت پرطرفدار با صف خرید شلوغ را دارید یا برعکس خواهان فروش یک سهام با روند نزولی هستید، باید در مرحله پیش‌گشایش (ساعات ۸:۳۰ تا ۹) ثبت سفارش کنید. توجه داشته باشید که انواع بازارهای بورس در ایران در روزهای تعطیل رسمی، برگزار نمی‌شود. همچنین برای خرید یا فروش سهام باید تحقیقات بسیاری انجام دهید تا جلوی ضررهای سنگین در بورس را بگیرید. سریع‌ترین راه برای شناخت انواع سهام و انتخاب سهم مناسب، شرکت در بهترین دوره تحلیل سهام است.
انواع سهام در بورس اوراق بهادار تهران
سهم‌های متنوع و متعددی در انواع بازارهای بورس ایران وجود دارد. برای فعالیت در بازار بورس اوراق بهادار باید با انواع سهام آشنا باشید و با تحلیل بنیادی و تکنیکال بهترین را باتوجه‌به استراتژی معاملاتی خود انتخاب کنید. انواع سهام در بازار بورس اوراق بهادار عبارت‌اند از:
- سهام عادی: معمول‌ترین ورق یا مستند اوراق بهادار، سهام عادی است که در بازار بورس به‌واسطه کارگزار خرید و فروش می‌کنیم. سهام دو ارزش اسمی و بازاری دارد؛ ارزش اسمی آن، ۱۰۰ تومان است، اما ارزش بازاری براساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. به‌عبارت‌دیگر ارزش بازاری سهام نرخی است که خریداران و فروشندگان برای سهام خود انتخاب می‌کنند. سهم عادی سود ثابت دارد.
- سهام ممتاز(ترکیبی): سهام ممتاز سهامی است که سود ثابت دارد و هنگام تقسیم سود از اولویت برخوردار است. همچنین در صورت منحل شدن شرکت، سهامدار ممتاز زودتر به حق و حقوق خودش خواهد رسید. این امتیازها با تایید سایر سهام‌داران در مجمع شرکت تصویب می‌شود.
- حق تقدم سهام: اجازه بدهید برای توضیح این سهام از مثال استفاده کنیم. تصور کنید سهام شرکت پتروشیمی تبریز با نام اختصاری شبریز را خریداری کرده و هزار سهم دارید. شرکت تصمیم می‌گیرد از نوع آورده نقدی ۵۰ درصد افزایش سرمایه دهد؛ بنابراین به همان میزان که سرمایه خود را افزایش می‌دهد، باید برگه سهام جدید منتشر کند. دراین صورت پس از افزایش سرمایه شما هزار سهم دارید، ولی ارزش قیمتی آن افت کرده است. در چنین شرایطی شرکت به شما حق تقدم خرید سهام جدید به قیمت اسمی سهام می‌دهد تا همان ارزش گذشته را به دست آورید و میزان مالکیتتان در شرکت را حفظ کنید. این سهام را می‌توانید در موعد مقرر استفاده کرده یا آن را بفروشید.
- سهام جایزه: گاهی اوقات شرکتی از طریق راه‌های افزایش سرمایه (محل سود انباشته یا تجدید ارزیابی دارایی) اقدام به افزایش سرمایه می‌کند. تصور کنید قبل از افزایش سرمایه، هزار سهم ۵۰۰ تومانی داشته‌اید. پس از افزایش سرمایه، باید شرکت بسته به میزان افزایش سرمایه، برگه سهام صادر کند. دراین‌صورت هر سهم ۲۵۰ تومان خواهد بود، اما برای حفظ حق و حقوق مالکیت شما، هزار سهم عادی دیگر به‌عنوان جایزه به شما داده خواهد شد. درحقیقت سرمایه شما تغییر نکرده و فقط تعداد سهامتان بیشتر شده است.
- سهام بانام و بی‌نام: اگر هنگام خرید سهام یک شرکت، نام مالک یا خریدار آن در ورقه سهم یا در دفتر سهام شرکت ثبت شده باشد، به آن سهام بانام می‌گویند؛ اما اگر اسم فرد ثبت نشود، فقط برگه سهام را به خریدار می‌دهند. سهام بی‌نام در وجه حامل صادر می‌شود که قابلیت انتقال دارد. بانام بودن سهام امکان ارتباط میان شرکت و صاحبان سهام را آسان‌تر می‌کند.
- سهام نقدی و غیرنقدی: اگر در ازای خرید سهام شرکتی پول نقد پرداخت کنید، آن را سهام نقدی می‌نامند و درصورتی‌که برای خرید به‌جای پول نقد، از دارایی‌های مثل زمین یا ملک استفاده کنید، به آن سهام غیرنقدی می‌گویند.
انتخاب بهترین سهام از بین انواع آن قطعا کار دشواری است. بااین‌حال ابزارهای مفیدی مانند فیلترنویسی برای رصد کردن سهام در انواع بازارهای بورس ایران به وجود آمده است که از اتلاف وقت جلوگیری می‌کند. با استفاده از فیلتر سهام بنیادی می‌توانید در زمان کوتاهی سهم مناسب را با ویژگی‌های موردنظرتان پیدا و خریداری کنید.
۲- انواع بازار فرابورس و تفاوت آن با بورس
بازار فرابورس از سال ۱۳۸۷ با نظارت بورس اوراق بهادار به‌عنوان یک بازار مجزا از بازار بورس شروع به فعالیت کرد. به‌دلیل شباهت ساختاری و نحوه خرید و فروش سهام در انواع بازارهای بورس و فرابورس در یک پلتفرم، شاید عده‌ای فکر کنند که این دو بازار با هم تفاوتی ندارند. درحالی‌که شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس با شرایط سخت‌تری وارد بازار می‌شوند، گزارش‌های مالی و غیرمالی سالیانه بیشتری منتشر می‌کنند، شفافیت عملکرد بیشتری دارند و سرمایه‌گذاری در آن‌ها ریسک کمتری دارد.
بازار فرابورس مخصوص شرکت‌هایی است که مایل به حضور در بازار سرمایه و افزایش نقدشوندگی هستند، اما هنوز شرایط حضور در بازار بورس را ندارند. نام این بازار از عبارت انگلیسی Over the Counter Market یا به‌اختصار OTC به‌معنی «خارج از بورس» گرفته شده است. بازار OTC به شرکت‌های مایل به عضویت این اجازه را می‌دهد که شرایط پذیرش آسان‌تری را پشت سر بگذارند و با ورود سریع‌تر به بازار سرمایه، مثل دیگر شرکت‌ها از مزایای حضور در بازار اوراق بهادار بهره‌مند شوند.
فعالیت در انواع بازار فرابورس نیز نیازمند آموزش تحلیل بنیادی بورس است. علاوه‌بر این، تحلیل تکنیکال بورس ایران به شما کمک می‌کند تا قیمت سهام موردنظرتان را در آینده پیش‌بینی کرده و ریسک معاملاتتان را کاهش دهید. با آموزش‌های کامل دکتر علی سعدوندی در کمترین زمان ممکن به کلیه مهارت‌های لازم برای فعالیت در انواع بازار بورس در ایران مسلط خواهید شد.
۳- انواع بازار بورس کالا در ایران
در انواع بازارهای بورس کالای ایران، کالاهای متفاوتی خرید و فروش می‌شود. بازار بورس کالا ابدا مثل صفحات اینترنتی خرید و فروش کفش و پالتو نیست، بلکه در این بازار فقط کالاهای اساسی مانند برنج، پنبه، انواع فلزات و گندم موردمعامله قرار می‌گیرد. بورس کالا شباهت زیادی به بورس اوراق بهادار دارد، اما قوانین و مقررات خاصی برای آن تدوین شده است. بااین‌حال با استفاده از تحلیل فاندامنتال بورس می‌توانید در انواع بازار بورس کالا نیز معامله‌های کم‌ریسک‌تری انجام دهید.
بازار بورس کالا چیست؟
هنگام خرید در بازار سنتی کالا، با مشکلاتی از قبیل نوسان قیمت، انحصار در قیمت‌گذاری، نظارت نکردن نهادهای مربوطه روی قیمت و اصالت کالای موردنظر روبه‌رو هستیم. همه این موارد باعث شده است که بسیاری از افراد برای تهیه و تامین مواد موردنیاز خود و شرکتشان به بازار بورس کالا مراجعه کنند. به‌این‌ترتیب، افراد به‌صورت امن اقلام موردنیازشان را خریداری می‌کنند.
بورس کالا یک ساختار سازمان‌یافته و حساب‌شده است که چند کالای خاص در یک فضای امن موردمعامله قرار می‌گیرد. محصولات کشاورزی، کانی‌های فلزی، محصولات شیمیایی و پتروشیمی و همین‌طور محصولات بازار فرعی و بازار مشتقه از جمله مواردی هستند که در انواع بازارهای بورس کالای ایران خرید و فروش می‌شوند. همچنین در این بازار، کارگزاران به‌عنوان رابط بین ارائه‌دهندگان و متقاضیان عمل می‌کنند تا معامله بر اساس قیمت روز و واقعی محصول و همین‌طور با تضمین اصالت کالا صورت گیرد.
تاریخچه بورس کالای ایران
بورس فلزات نخستین نام بورس کالای ایران در شهریورماه سال ۱۳۸۲ است که پس از یک سال فعالیت و با اضافه شدن محصولات کشاورزی به آن، بورس کالا نام گرفت. راه‌اندازی بورس کالا وظیفهای بر دوش شورای عالی بورس بود. درواقع، این شورا در راستای محقق کردن اهداف سوم و چهارم توسعه، شروع به راه‌اندازی بورس کالای ایران کرد.
مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱ آذر ۱۳۸۴ قانونی تصویب کرد که دو بازار بورس کالای فلزات و کشاورزی با یکدیگر ادغام شوند. سرانجام بعد از انجام مراحل قانونی و پذیره‌نویسی‌های لازم در مهر ۱۳۸۶ بازار بورس کالای ایران رسماً فعالیت خود را آغاز کرد. این بازار از زیرمجموعه‌های سازمان بورس اوراق بهادار است و فعالیت‌های آن توسط این سازمان موردبررسی قرار می‌گیرد.
اهداف تاسیس بازار بورس کالای ایران
خرید کالاهای اساسی در بازارهای سنتی همواره با معضلاتی روبه‌رو است. هدف از تشکیل انواع بازار بورس کالا حل و فصل کردن مشکلات رایج بازار سنتی بود تا تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان بتوانند در یک محیط امن و تحت‌نظارت کارشناسان حرفه‌ای با یکدیگر همکاری داشته باشند؛ بنابراین هدف اصلی این مدل از انواع بازار بورس در ایران، ایجاد یک فضای امن و مطمئن با کنار زدن محدودیت‌ها و نقاط ضعف بازار سنتی بود که بهخوبی از عهده این کار برآمد. در این بازار، هر دو طرف معامله موظف به انجام تعهدات خود هستند. این پایبند بودن به معامله و شفاف‌سازی قیمت کالاهای اساسی باعث کنار زدن واسطه‌گری‌ها شده است. همه این موارد به کنترل بازار و کاهش ریسک خرید محصول در بازار سنتی کمک می‌کند. همه این موارد در کنار انجام معاملات سالم از اهداف بورس کالای ایران به حساب می‌آیند.
۴- بورس انرژی؛ از جدیدترین انواع بازار بورس در ایران
شرکت بورس انرژی در سال ۱۳۹۱ با هدف ایجاد یک بازار شفاف و کارا با نقدشوندگی و قابلیت رقابت توسط اشخاص حقیقی و حقوقی داخلی و بین‌المللی برای تسهیل خرید و فروش حامل‌های انرژی ثبت و تاسیس شد. منظور از حامل‌های انرژی در واقع کالاهایی با قدرت انتقال انرژی مانند نفت، گاز و برق است که در انواع بازار بورس ایران به‌صورت کالا یا اوراق بهادار مبتنی بر کالا به فروش می‌رسند.
سرمایهگذاران با معامله در این بازار تازه‌تاسیس توانسته‌اند مزایا و منافع فراوانی کسب کنند؛ زیرا این بازار یک سیستم جدید برای دسترسی آسان‌تر و منصفانه‌تر به کالاهای حامل انرژی است. فعالیت و معامله در انواع بازارهای بورس حامل‌های انرژی، به آشنایی با بورس انرژی و نحوه معامله و اهداف آن نیاز دارد؛ بنابراین قبل از ورود به این بازار باید آموزش تحلیل بنیادی بورس ایران را بهخوبی فرا گرفته و تحلیل تکنیکال و فاندامنتال را جدی بگیرید.
بورس انرژی چیست و با چه هدفی ایجاد شد؟
بورس انرژی در حقیقت یک بورس کالاست که محیط لازم برای خرید و فروش حامل‌های انرژی و اوراق بهادار مربوط به این کالاها را ایجاد می‌کند. کلیه معاملات و خرید و فروش‌های حامل‌های انرژی از سال ۱۳۹۱ تاکنون در بازار چهارم بورس به نام بورس انرژی و عمدتاً به‌صورت اینترنتی انجام می‌شود. منظور از حامل‌های انرژی، گاز، بنزین، نفت، برق و زغال‌سنگ است که امکان انتقال انرژی را به‌صورت شیمیایی یا الکتریکی میسر می‌سازد.
باتوجه‌به نقش پررنگ این کالاها در رشد اقتصادی و توسعه کشور، باید بازاری وجود داشته باشد تا شفاف‌سازی قیمت‌ها و عرضه عادلانه محصولات به‌وضوح در آن انجام شود؛ بنابراین در سال ۱۳۸۶ ایده اولیه تأسیس شرکت بورس حامل‌های انرژی به‌منظور خرید و فروش نفت میان وزارتخانه نفت و بخش‌های مختلف اقتصاد کشور شکل گرفت. پس از آن برای اولین بار شاهد ورود معاملات مرتبط با فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی به بازار بورس بودیم. سپس نیاز به حضور صنعت برق کشور در این بازار احساس شد که پس از به وجود آمدن زیرساخت‌های مربوطه برای اولین بار بورس برق، حضور خود را در بورس انرژی اعلام کرد.
به‌طورکلی، اهداف ایجاد بازار بورس انرژی در ایران عبارت‌اند از:
- بهبود بخشیدن منابع فیزیکی و تضمین ورود مداوم سرمایه انسانی
- ارزش‌آفرینی و مطمئن شدن از تامین سود و منفعت سرمایهگذاران و سهام‌داران
- کشف قیمت و انحصارزدایی در قیمت‌گذاری‌ها برای شفاف‌سازی و حفظ سلامت بازار
- بهبود و افزایش گسترده تعامل و همکاری کارآمد با نهادهای فعال در بخش‌های مختلف بازار مالی کشور
- طراحی و انتشار ابزارهای مالی و کالاهای جدید
- آشکارسازی، تثبیت و پیشرفت جایگاه و بهبود عملکرد بورس حامل‌های انرژی برای خریداران و عرضه‌کنندگان این بازار
به‌این‌ترتیب، اقدام‌های لازم برای راه‌اندازی بورس نفت و برق از سال ۱۳۹۰ آغاز شد و با تأسیس شرکت بورس انرژی طی یک سال به نتیجه رسید. این شرکت در سال ۱۳۹۱ در اداره ثبت شرکت‌ها و مؤسسات غیرتجاری ثبت شد و شروع به فعالیت کرد.
کلینیک اقتصاد؛ جامع‌ترین مرجع برای یادگیری تحلیل بنیادی بورس
در این مقاله به بررسی انواع بازار بورس در ایران و اهداف و ویژگی‌های آن‌ها پرداختیم. همه افراد با هر شغل و هر میزان درآمد یا سرمایه‌ای می‌توانند سرمایه‌گذاری موفقی در انواع بازارهای بورس در ایران داشته باشند؛ به‌شرط اینکه قبل از هرگونه فعالیتی آموزش تحلیل فاندامنتال بورس را در اولویت قرار دهند. درواقع موفقیت و سود و زیان در این بازار فقط در گرو فراگیری آموزش تحلیل بنیادی و تکنیکال بورس و همچنین افزایش دانش اقتصادی است. کلینیک اقتصاد اصولی‌ترین و کامل‌ترین دوره‌های آموزش تحلیل بنیادی سهام و بورس را به همه علاقه‌مندان در سراسر کشور عرضه می‌کند. با شرکت در این دوره‌های آموزشی می‌توانید با وجود هرگونه محدودیتی از لحاظ سنی، میزان سرمایه یا شغل ناپایدار به فعالیت در انواع بازار بورس در ایران مشغول شوید.
3 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.