اهمیت سازماندهی صنعتی در انحصار و رفع موانع ورود در جلوگیری از سرمایه خواری

فضای جامعه ما طوری شده که اگر یک استارت‌آپ وارد بازار می‌شود مطمئن است که دیگر رقیبی برایش نخواهد بود. میزان سرمایه در بعضی صنایع مثل ذوب آهن و فولاد مبارکه به حدی است که نمی‌شود با او وارد رقابت شد. آن ابزار چیست که این اتفاق نمی‌افتد؟

در این زمینه چون یک بحث ایدئولوژیک هم در کشورهای صنعتی، غربی و کاپیتالیستی وجود داشته، در مورد ناعادلانه بودن این سیستم بحث‌های بسیار گسترده‌ای وجود دارد که کجا این سیستم به فساد و اجحاف می‌انجامد و کجا به کاهش رفاه یا برعکس به افزایش رفاه می‌انجامد. این ها در زیربخشی از علم اقتصاد به نام سازماندهی صنعتی ^[2] مورد بحث قرار گرفته است؛ یعنی نحوه عملکرد انحصارها چگونه است. در عمل می‌بینیم تمام مسائلی که ما فکرش را نمی‌کردیم، اینکه انسان این‌قدر سودجو باشد همه‌اش در کشور خودمان اتفاق افتاده است.
یکی از مسائلی که رویش بحث می‌شود این است که حداقل سرمایه یک مانع ورود جدی است، اما به تجربه در علم اقتصاد ما دریافتیم این مشکل بزرگی نیست چون به محض اینکه افراد فکر می‌کنند در فعالیتی حاشیه سود بزرگی وجود دارد وارد می‌شوند.

موانع ورود و انحصار

مثالی می‌زنم: ما دو سرمایه‌خوار بزرگ به نام‌های ایران‌خودرو و سایپا داریم که خودشان مدعی هستند پیشرانان تولید ملی هستند، اما دقت بفرمایید اخیراً یک شرکت خودروسازی خصوصی به وجود آمد و اتومبیلی طراحی کرد که ازنظر آلایندگی صفر بود و به‌مراتب ارزان‌تر هم بود و می‌توانست سطح رفاه خانواده‌های ساکن در شهرهای بزرگ را به‌شدت بالا ببرد، چون وسیله‌ای بود برقی بین خودرو و موتورسیکلت. جناب آقای روحانی هم خط تولید این خودرو را افتتاح کرد و با آن عکس یادگاری هم انداخت؛ نام این خودرو یوز است. این اولین خودرو برقی ایران است که فلزی هم نیست و از کامپوزیت ساخته شده و با باطری کار می‌کند؛ یعنی این درواقع خودرو آینده دنیاست که خط تولیدش در ایران راه افتاده است. چند تا از این خودروها را در جاده‌های ایران دیدید؟ اصلاً پلاک‌گذاری نمی‌شود، مشکل اینجاست.
پس موانع ورود ^[3] را باید تشخیص دهیم. موانع ورود چیزهای دیگر است و سرمایه نیست. خودروسازی سرمایه‌بر است یا مثلاً هواپیماسازی. در کشورهای دیگر این‌طور است که ۵ یا ۱۰ نفر جمع می‌شوند و خانه‌شان را می‌فروشند و می‌روند دنبال این کارها اما در کشور ما اگر بروند به دنبال تولید به خاک سیاه می‌نشینند.‌ تنها زمانی موانع ورود پایدار می‌ماند که از حمایت حاکمیتی_قانونی برخوردار باشد؛ یعنی یک نهاد استانداردسازی مانند اعطای پلاک و شماره‌گذاری وجود داشته باشد که جلوی پلاک شدن خودرو یوز را بگیرد. در تمام شاخه‌های اقتصادی کشور متأسفانه این موضوع جاری است. یعنی هر صنفی سعی کرده انحصار ^[4] و مانع ورود ایجاد کند.

مثالی از سرمایه خواری در آمریکا

آیا در کشورهای دیگر هم این‌گونه هست؟ نه همه‌جا اما برخی از جاها هست و خیلی هم زیاد است. مثلاً در آمریکا. برخلاف تصور اکثر مردم، آمریکا یک کشور سرمایه‌زایی نیست و در بسیاری صنایع سرمایه خواری حاکم است. من یک پادکستی را از یکی از اساتید دانشگاه دیویس کالیفرنیا گوش می‌دادم که ایشان بر ضد ایالات متحده و به نفع برزیل در سازمان تجارت جهانی ^[5] فعالیت می‌کرد، یعنی کسی که خودش آمریکایی بود بر ضد آمریکا به برزیل مشاوره می‌داد. صحبت ایشان این بود که من یک زمانی وارد اتحادیه تولیدکنندگان شیر در آمریکا شدم و دیدم چند ده صفحه مقررات در زمینه پرداخت یارانه شیر وجود دارد. از یک نفر از اعضای اتحادیه پرسیدم این مقررات چرا این‌قدر طولانی و سخت‌گیرانه است. او پاسخ داد اگر ساده بنویسیم که مردم متوجه می‌شوند که ما داریم ثروت کشور را به نفع خودمان مصادره می‌کنیم.
در کشور ما جا افتاده و خیلی هم روی آن تبلیغ می‌شود که به کشاورزی یارانه بدهند. در آمریکا هم این کار را می‌کردند و همین کشاورزها به بزرگ‌ترین کارتل‌های کشور تبدیل شدند، یعنی من شنیدم در آمریکا کشاورزی وجود ندارد که میلیونر نباشد. تمام کشاورزان آمریکا ثروت‌های میلیون دلاری دارند درحالی‌که حاشیه‌نشین‌های شهرها در آن کشور در بدترین وضعیت رفاهی قرار دارند. من این را به‌جرئت به شما می‌گویم که آنجا زندگی کردم و یک مدت با همین افراد زندگی کردم. این یارانه از مصرف‌کننده گرفته شده و به تولید کشاورزی داده شده و همین کشاورزی تبدیل به کارتلی شده که به‌هیچ‌وجه نمی‌شود از راه دموکراسی رانتی که این بخش‌ها می‌برند را متوقف کرد.