سرمایه‌خواری رفاقتی، بانکداری مدرن بومی در ایران

امروزه در دنیای پیرامونی ما نظام‌‌‌های بانکی از ثبات و اعتبار بیشتری نسبت به گذشته برخوردارند و بانکداری خصوصی که با احترام به مقررات کفایت سرمایه، تضمین لازم برای فعالیت‌‌‌های اقتصادی سودآور بانکی در اقتصاد شکوفا را ارائه می‌دهد، به پدیده‌ای مقبول و ممدوح در سطح جهانی تبدیل شده است. توصیه می‌شود که خواننده محترم روند جهانی را با روند چنددهه گذشته در کشور که ماهیت فعالیت بانکی اساسا زیان‌‌‌آور و از درون تهی شده است، مقایسه کند. در این مدت، وضعیت نسبت کفایت سرمایه در بانک‌های ایرانی در مقایسه با رقبای منطقه‌‌‌ای و جهانی اسفناک بوده است. بانکداری مدل بومی به نمادی از «سرمایه‌خواری رفاقتی» بدل شده که هر بانک تیول قدرتمندان -از دولت گرفته تا شرکت‌های دولتی و خصولتی و انحصارگران خصوصی- است.

متاسفانه در کشور ما تک‌تک توصیه‌‌‌های بزرگان سیاستگذاری بانکی از جمله سه‌ برنده جایزه نوبل ۲۰۲۲ وارونه اجرا شده است. صندوق ضمانت سپرده در ایران تفاوتی میان بانک‌های کارآ و ناکارآ از نظر پذیرش ریسک قائل نیست. تنظیم‌‌‌گری بانکی بدون حمایت قانونی موثر در حد حرف است. سوال این است که چرا دولت به‌رغم وعده‌‌‌ها، همچنان بر سنت ناروای انتصاب مدیران بانک‌های تجاری بر ریاست بانک‌مرکزی تاکید داشته است؟ آیا در این شرایط اصولا «نظارت» ممکن است؟ این در حالی است که در انتصابات مدیران عالی بانکی به‌رغم وجود معدودی از نخبگان، متاسفانه شایسته‌‌‌سالاری ملاک عمل نیست و روند تقدم «روابط» بر «ضوابط» همچون گذشته حاکم است. پس جای تعجب نیست که تسهیلات غیرجاری مرتبط سر به فلک بکشد. همین معوقات دلیل اصلی تورم پایدار در کشور است.

تجربه جهانی باید چراغ راه ما قرار گیرد تا بانکداری مدرن در ایران استقرار یافته و به این طریق ریسک‌‌‌های اقتصاد کاهش یابد و اعتماد و اعتبار به اقتصاد ایران و نظام بانکی بازگردد. آنچه بر فضای بانکی ما حاکم است، هر چه هست «بانک» نیست و هر پیامدی که تا امروز داشته ناشی از مدلی بومی است که با تخطئه تجربه ارزشمند جهانی حاصل شده است. امید است از گذشته درس بگیریم و جایزه نوبل اقتصاد ۲۰۲۲ را سرآغاز تحول در این عرصه قرار دهیم.